Me ardhjen në pushtet të Lëvizjes Vetëvendosje (LVV), përpjekjet rajonale për të frenuar krimin e organizuar – si në rastin e Malit të Zi, me fushatën e Dritan Abazović kundër rrjeteve kriminale – tregojnë dimensionin transnacional të strukturave kriminale.
Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES), me seli në Lubjanë, Slloveni, kryen rregullisht analiza të ngjarjeve që përfshijnë Lindjen e Mesme, Ballkanin dhe çështjet globale. Përpara zgjedhjeve lokale në Kosovë, që do të mbahen më 12 tetor 2025, IFIMES ka përgatitur një analizë të thelluar të situatës aktuale politike. Nga studimi gjithëpërfshirës, »Zgjedhjet lokale në Kosovë 2025: Midis bllokimit institucional dhe një prove të demokracisë », ne nxjerrim në pah gjetjet më të rëndësishme dhe më të thella, duke ofruar një pasqyrë të trendeve politike, sfidave dhe mundësive për dialog midis Prishtinës dhe Beogradit, dhe integrimit të komuniteteve etnike në kornizën institucionale të Kosovës.
Zgjedhjet parlamentare të shkurtit 2025 dështuan të sjellin stabilitet, pas te cilave qendrojn Lsiatserbe dhe opozita kosovare
Zgjedhjet lokale të vitit 2025 në Kosovë do të jenë të pestat që kur vendi shpalli pavarësinë në vitin 2008. Raundi i parë i votimit është caktuar për 12 tetor, me një raund të dytë të planifikuar për 2 nëntor. Votuesit do të zgjedhin kryetarët e bashkive dhe anëtarët e asambleve komunale në të gjitha 38 bashkitë. Zgjedhjet lokale në Kosovë 2025: Midis bllokimit institucional dhe një prove të demokracisë, thuhet nga IFEMES, citon gazeta zviocerane en shqip LeCanton27.ch
Zgjedhjet e mëparshme të rregullta lokale u mbajtën më 17 tetor 2021, ndërsa zgjedhjet e jashtëzakonshme më 23 prill 2023 u kufizuan në katër komuna veriore (Mitrovica e Veriut, Zubin Potok, Leposaviq dhe Zveçan), pasi përfaqësuesit e komunitetit serb u tërhoqën kolektivisht nga institucionet e Kosovës në nëntor 2022. Komuniteti serb i bojkotoi ato zgjedhje, me pjesëmarrje nën 3.5 përqind, dhe si rezultat kandidatët shqiptarë morën postet e kryetarëve të komunave në komunat me shumicë serbe.
Lëvizja Vetëvendosje (LVV) siguroi një shumicë relative, por nuk arriti një shumicë absolute, duke penguar formimin e një qeverie. Kjo ka ngritur një çështje kushtetuese: a mund të konstituohet Kuvendi i Kosovës pa një zëvendëskryetar nga komuniteti serb? Gjykata Kushtetuese e Kosovës do të duhet të vendosë me kujdes të veçantë, pasi vendimi i saj do të ketë një ndikim të drejtpërdrejtë në mbrojtjen e të drejtave të komunitetit dhe zbatimin e Planit Ahtisaari.
Nëse Gjykata Kushtetuese konfirmon se Kuvendi nuk është konstituuar, Kosova do të përballet me një krizë më të thellë politike, me zgjedhjet lokale që marrin rëndësi shtesë si një barometër i stabilitetit politik dhe qëndrimeve të qytetarëve ndaj forcave aktuale politike.
Procesi zgjedhor dhe statistikat
Komisioni Qendror Zgjedhor i Kosovës (KQZ) ka konfirmuar pjesëmarrjen e 93 subjekteve politike: 32 parti, 2 koalicione, 32 iniciativa qytetare dhe 27 kandidatë të pavarur. Këto përfshijnë 12 parti dhe iniciativa serbe. Votimi do të zhvillohet në 938 qendra votimi në 2,625 vendvotime.
Numri i përgjithshëm i votuesve të kualifikuar është 2,069,098, ndërsa 43,993 janë të regjistruar për të votuar me postë nga jashtë vendit. Diaspora ka potencialin të luajë një rol vendimtar në disa komuna, gjë që e ndërlikon më tej procesin zgjedhor, duke hapur rrugën për mosmarrëveshje procedurale dhe manipulime.
Kryetarët e bashkive dhe anëtarët e kuvendeve komunale zgjidhen përmes një sistemi proporcional me lista të hapura. Numri i vendeve në secilën komunë përcaktohet nga madhësia e popullsisë, ndërsa vendet për pakicat kombëtare, përfshirë serbët, rezervohen në çdo kuvend komunal.
Tensionet e shtuara etnike mbeten të mundshme, veçanërisht në komunat veriore të Kosovës. Mosmarrëveshjet mbi kompetencat, simbolet, arsimin dhe shërbimet publike rrezikojnë të bëhen pika të nxehta konflikti. Dezinformimi dhe gjuha e urrejtjes mund të shkatërrojnë më tej besimin e publikut, veçanërisht nëse mediat nuk kanë transparencë ose tregojnë paragjykime.
Nëse zgjedhjet gjykohen të jenë të padrejta, ose nëse institucionet perceptohen se përdorin burime për të favorizuar kandidatë të caktuar, kjo mund të shkaktojë protesta ose të çojë në abstenim të votuesve.
Konsideratat etnike dhe AKS
Zgjedhjet lokale të vitit 2025 në Kosovë përbëjnë një provë të rëndësishme të demokracisë dhe një mundësi për të forcuar pozicionin institucional të komunitetit serb. Votuesit do të zgjedhin kryetarët e bashkive dhe anëtarët e kuvendit komunal, duke i ofruar komunitetit serb mundësinë për të rifituar kontrollin e komunave ku ata mbajnë shumicën absolute (Mitrovica e Veriut, Zubin Potok, Leposaviq dhe Zveçan).
Korniza kryesore ligjore për integrimin e komunitetit serb është Marrëveshja e Brukselit e vitit 2013, e cila parashikon krijimin e Asociacionit/Bashkësisë së Komunave Serbe (ASM). Edhe pse ASM vepron jashtë sistemit standard ligjor të Kosovës, ajo është pjesë e rendit kushtetues dhe ligjor. Zbatimi i saj ende nuk është përfunduar, pjesërisht për shkak të një vendimi nga Gjykata Kushtetuese e Kosovës, e cila gjeti elementë që nuk përputhen me Kushtetutën.
Themelimi i ASM-së mbart rëndësi strategjike pasi: forcon dialogun ligjërisht të detyrueshëm midis Beogradit dhe Prishtinës; lehtëson normalizimin e marrëdhënieve dhe koordinimin.
Strukturat politiko-kriminale dhe dobësia institucionale
Përvoja deri më sot ka treguar se strukturat politiko-kriminale në Kosovë kanë penguar zhvillimin e institucioneve të forta dhe të qëndrueshme. Kriza e zgjatur politike shpesh është shfrytëzuar për të mbajtur kontrollin e strukturave të rrënjosura të pushtetit, duke gërryer stabilitetin institucional dhe sundimin e ligjit.
Me ardhjen në pushtet të Lëvizjes Vetëvendosje (LVV), përpjekjet rajonale për të frenuar krimin e organizuar – si në rastin e Malit të Zi, me fushatën e Dritan Abazović kundër rrjeteve kriminale – tregojnë dimensionin transnacional të strukturave kriminale. Qeveritë e mëparshme kanë premtuar vazhdimisht reforma dhe forcim institucional, por shumica e premtimeve kanë mbetur të paplotësuara. Sipas analistëve, kjo ka dëmtuar besimin e publikut dhe ka krijuar terren pjellor për klientelizëm dhe korrupsion.
Origjina e këtyre strukturave kriminale mund të gjurmohet që nga periudha e qeverisë në mërgim, ku komandantët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe shërbimi para-inteligjent i Kosovës (SHIK) luajtën një rol kyç. Edhe pse SHIK u shpërbë zyrtarisht në vitin 2008 dhe u zëvendësua nga Agjencia e Inteligjencës së Kosovës (AKI/AKI) në vitin 2009, trashëgimia e saj vazhdon të formësojë peizazhin politiko-kriminal të Kosovës.
Analistët theksojnë se përgjigja themelore qëndron në përballjen me të kaluarën me transparencë dhe ndjekjen penale të atyre që janë përgjegjës. Vetëm atëherë Kosova, dhe rajoni më i gjerë, mund të arrijnë qëndrueshmëri institucionale, stabilitet dhe prosperitet. Në mungesë të hapave të tillë, reformat dhe integrimi evropian mbeten në rrezik, ndërsa rreziqet politike dhe të sigurisë vazhdojnë të qëndrojnë nën sipërfaqe.
Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore dhe situata politike
Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore nënvizon një parim thelbësor demokratik: autoritetet lokale duhet të mishërojnë vullnetin e qytetarëve të shprehur përmes zgjedhjeve të lira. Kjo do të thotë që shumica merr vendime në përputhje me rregullat demokratike, ndërsa pakicat ruajnë të drejtën për të marrë pjesë dhe për të mbrojtur interesat e tyre, në varësi të respektimit të vendimeve të shumicës. Karta synon të krijojë një ekuilibër – shumica qeveris, ndërsa pakicat gëzojnë të drejta të garantuara për përfaqësim, konsultim dhe ruajtjen e identitetit kulturor dhe gjuhësor, për shembull përmes përfaqësimit proporcional në këshilla, komitete të posaçme ose mekanizma të tjerë të hartuar për të mbrojtur interesa specifike.
Në komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës (Mitrovica e Veriut, Zubin Potok, Leposaviq dhe Zveçan), zbatimi i Kartës është pezulluar në mënyrë efektive, duke e komplikuar më tej zbatimin e parimeve demokratike.
Gjykata Kushtetuese e Kosovës pritet së shpejti të vendosë se Kuvendi nuk mund të konstituohet pa një zëvendëskryetar nga komuniteti serb. Një vendim i tillë mund të pengojë seriozisht formimin e një qeverie dhe të çojë në bllokim institucional. Kryesori në zgjedhjet e ardhshme lokale midis elektoratit shqiptar mbetet Lëvizja Vetëvendosje (LVV), ndërsa midis elektoratit serb është Lista Serbe (SL). LVV, megjithatë, ka arritur përfitime të konsiderueshme dhe po konsolidon më tej pozicionin e saj në skenën politike.
Zgjedhjet lokale – një mundësi për normalizim
Zgjedhjet lokale të Kosovës, të planifikuara për 12 tetor 2025, përfaqësojnë një pikë kthese kritike. Ato do të demonstrojnë shkallën e mbështetjes për Qeverinë dhe Lëvizjen Vetëvendosje (LVV) në nivelin bazë, jo vetëm në nivel kombëtar, por edhe brenda komuniteteve lokale. Zgjedhjet kanë potencialin të riformësojnë qeverisjen lokale në komunat me një popullsi të madhe diaspore, me kusht që votuesit të marrin pjesë aktive. LVV është favorite për postet e kryetarit të bashkisë në Prishtina, Prizren, Peja, Gjakova dhe Gjilan, ndërsa në komunitetet serbe Lista Serbe (SL) është liderja e padiskutueshme, me mbështetje të fortë nga Presidenti serb Aleksandar Vuçiç. Në komunat me shumicë serbe, pjesëmarrja e Listës Serbe në qeveri mund të zbusë tensionet lokale, por në të njëjtën kohë ngre pyetje mbi integrimin e këtyre komuniteteve në kornizën institucionale të Kosovës.
Fushata zgjedhore e këtij viti ka marrë një dinamikë të ndryshme: tubimet e mëdha janë të rralla, me fokusin që zhvendoset në mediat sociale. Votuesit janë të kujdesshëm dhe të lodhur, të frustruar që premtimet e mëparshme nuk janë përmbushur. Kandidatët shpesh bëjnë fushatë diskrete, duke u kujdesur që të mos i ekspozojnë aktivitetet e tyre ndaj rivalëve brenda të njëjtës parti.
Analistët dhe figurat politike lokale theksojnë se Lista Serbe mbetet një faktor kyç për stabilitetin politik dhe një pengesë për ndryshimet e mundshme në statusin e komunave veriore.
Për LVV-në, është thelbësore të ruajë dukshmërinë dhe efektivitetin në nivel lokal, ndërsa opozita duhet të koordinojë aktivitetet e saj, të ndërtojë besueshmëri dhe të çojë përpara programe konkrete lokale. Zgjedhjet më të fundit parlamentare konfirmuan dominimin e LVV-së dhe Kryeministrit Albin Kurti, megjithatë zgjedhjet lokale ofrojnë një mundësi për t’u larguar nga kontrolli i centralizuar dhe për të nxitur zhvillimin e komuniteteve lokale.
Zgjedhjet pritet të kontribuojnë në një stabilitet më të madh politik dhe të mbështesin normalizimin e marrëdhënieve në komunat në të gjithë Kosovën. Është veçanërisht e rëndësishme që LVV të tregojë ndjeshmëri politike ndaj komuniteteve minoritare, veçanërisht komunitetit serb, në mënyrë që të sigurojë përfshirje dhe stabilitet ndëretnik.
Një prishje në dialogun strategjik midis Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës mund të ketë pasoja serioze për stabilitetin politik dhe ekonomik të vendit, duke filluar nga mbështetja e reduktuar ndërkombëtare dhe pengimi i zbatimit të reformave deri në një ngadalësim të integrimit evropian. Në këtë kontekst, zgjedhjet lokale marrin rëndësi të veçantë si një mjet për të përforcuar legjitimitetin e brendshëm të qeverisë, konsolidimin e institucioneve dhe demonstrimin e llogaridhënies politike ndaj partnerëve ndërkombëtarë. Ato shërbejnë si përgjigje ndaj bllokimit institucional dhe si një provë e demokracisë në mes të bllokimit politik në të cilin ndodhet aktualisht Kosova.
Po aq i rëndësishëm është dialogu strategjik brenda Kosovës, midis autoriteteve qendrore dhe komuniteteve lokale. Ky dialog lejon pjesëmarrjen e të gjithë aktorëve etnikë dhe politikë, së bashku me shoqërinë civile, në procesin e vendimmarrjes, duke nxitur kështu stabilitetin e brendshëm, duke lehtësuar tensionet dhe duke forcuar besimin e qytetarëve në institucione – një parakusht kyç për konsolidimin afatgjatë politik dhe socio-ekonomik të vendit.
Analistët paralajmërojnë se zgjedhjet lokale po marrin gjithnjë e më shumë një dimension sigurie, siç dëshmohet nga vendosja e trupave shtesë në misionin KFOR të NATO-s. Sulmet e vazhdueshme ndaj Listës Serbe dhe kandidatëve të saj gjatë fushatës nxjerrin në pah rrezikun e margjinalizimit të serbëve nga jeta politike e Kosovës, si dhe potencialin për manipulim zgjedhor që synon të minojë performancën e Listës Serbe në votime. / Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit – IFIMES – The International Institute for Middle East and Balkan Studies