Konflikti i armatosur përbën rrezikun kryesor të menjëhershëm për vitin 2025, sipas një raporti të WEF të publikuar të mërkurën. Dezinformimi dhe klima shqetësojnë gjithashtu ekspertët, të cilët japin një pamje të zymtë të dekadës së ardhshme. Ajo që e bën vitin 2025 veçanërisht të rrezikshëm është se të gjitha këto kategori të konflikteve të armatosura po ndodhin njëkohësisht, janë të ndërlidhura dhe janë subjekt i pakicave mbrojtëse ndërkombëtare shqetësuese për t’i mbajtur ato nga përshkallëzimi.raporton gazeta zvicerane ens qhip Le Canton27.ch
Luftërat janë rreziku më i madh në vitin 2025, thotë WEF.
« Epoka e turbulencës » po i hap vendin një bote në luftë. Statistikat janë të zymta: ka pasur afër 60 konflikte të armatosura të ndezura në vitin 2023, numri më i lartë i regjistruar ndonjëherë. Vdekjet civile u rritën me më shumë se 30% për qind midis 2023 dhe 2024, kryesisht për shkak të përshkallëzimit të konflikteve të armatosura në Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Evropën Lindore.
Në vitin e kaluar, të paktën 200,000 njerëz u vranë dhe mbi 120 milionë janë zhvendosur aktualisht me forcë – më shumë se gjysma e tyre brenda kufijve të tyre. Sot, rreth 2 miliardë njerëz – një e katërta e njerëzimit – jetojnë në vendet e prekura nga konflikti. Ndërkohë, shpenzimet ushtarake globale janë rritur në qiell, duke arritur një nivel të lartë historik prej më shumë se 2.4 trilion dollarë në 2023.
Duke pasur parasysh incidencën në rritje të luftës dhe përshkallëzimin e kërcënimit të përdorimit të armëve bërthamore, nuk është çudi që konflikti renditet si rreziku më i madh me të cilin përballet bota në Raportin e Rreziqeve Globale 2025. Konflikti midis dhe brenda shteteve u veçua si më i rëndësishmi nga 33 rreziqet për vitin 2025 në sondazhin vjetor të më shumë se 900 drejtuesve të qeverisë, biznesit dhe shoqërisë civile, nga i teti një vit më parë. Sondazhi i udhëhequr nga Forumi Ekonomik Botëror zbuloi gjithashtu se shumë njerëz që jetonin në dhe afër zonave të luftës – nga Izraeli në Poloni – e vlerësuan rrezikun më të lartë se ata që nuk e bënin këtë. Të marra së bashku, perspektiva globale për paqen është e zymtë.
Jo të gjitha konfliktet e armatosura janë të barabarta: luftërat vijnë në shumë forma dhe madhësi. Siç e bën të qartë Raporti i Rreziqeve Globale, ka konflikte ndërkombëtare midis shteteve, konflikte hibride që përfshijnë fuqitë rajonale dhe përfaqësuesit e tyre, konflikte të brendshme brenda një vendi të vetëm dhe grusht shteti dhe kryengritje që kontribuojnë në kolapsin e shtetit.
Konfliktet jo vetëm që po rriten më të shpeshta dhe intensive, por ato janë gjithnjë e më të ndërkombëtarizuara, të pazgjidhshme dhe të vështira për t’u dhënë fund. Ajo që e bën vitin 2025 veçanërisht të rrezikshëm është se të gjitha këto kategori të konflikteve të armatosura po ndodhin njëkohësisht, janë të ndërlidhura dhe janë subjekt i pakicave mbrojtëse ndërkombëtare shqetësuese për t’i mbajtur ato nga përshkallëzimi.
Luftërat midis Ukrainës dhe Rusisë dhe midis Izraelit dhe fqinjëve të tij kanë gjeneruar viktima masive. Ato mund të përhapen lehtësisht dhe të dyja paraqesin një kërcënim bërthamor. Tensionet e ndezura mbi territoret e diskutueshme midis vendeve të armatosura bërthamore në Azinë Jugore dhe Lindore gjithashtu mund të përshkallëzohen. Ndërkohë, luftërat civile në vende duke përfshirë Mianmarin dhe Sudanin po gjenerojnë kosto të tmerrshme humanitare me jehonë rajonale. Diku tjetër, konfliktet kriminale të zhvilluara nga rrjetet e trafikut të drogës, bandat dhe milicia bëjnë kërdi në vende si Brazili, Ekuadori, Haiti, Meksika dhe Afrika e Jugut, në disa raste duke gjeneruar më shumë vdekje sesa luftëra.
Kërcënimi i një lufte globale po merret seriozisht në Evropë. Për disa ukrainas që përballen me dronë me origjinë nga Irani, ushtarë nga Koreja e Veriut dhe raketa me komponentë nga Kina, ajo tashmë ka mbërritur. Disa ekspertë besojnë se një luftë hibride transnacionale tashmë ka shpërthyer midis aleatëve të NATO-s dhe vendeve si Rusia, Irani, Koreja e Veriut dhe Kina.
Lufta Ukrainë-Rusi ka dimensione ushtarake, ekonomike, kibernetike, infrastrukturore dhe të bazuara në hapësirë. Po ngrihen pyetje nëse këto mund të nxisin klauzolën e mbrojtjes reciproke të NATO-s. Ka prova në rritje të sulmeve kibernetike dhe fizike kundër infrastrukturës kritike, përhapjes së dezinformimit dhe dezinformimit dhe fushatave sabotuese në të gjithë Perëndimin, duke synuar fabrikat e municioneve dhe kabllot nënujore.
Disa specialistë të inteligjencës besojnë se një konflikt në rritje në Evropë është një mundësi e veçantë në vitet e ardhshme. Qeveritë, duke përfshirë Gjermaninë, Norvegjinë, Zvicrën dhe ato në të gjithë Balltikun, po ndërmarrin hapa për t’u bërë « të aftë për luftë », duke përfshirë përmirësimin e bunkerëve dhe grumbullimin e dispozitave emergjente. Si Finlanda ashtu edhe Suedia, të cilët së fundi u bashkuan me NATO-n, po i përgatisin në mënyrë aktive qytetarët e tyre për luftë. Disa vende evropiane zgjeruan shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Franca, Gjermania dhe madje edhe Britania e Madhe po mendojnë për një rikthim në rekrutim.
Rritja e ankthit për luftën është e lidhur me një recesion më të gjerë gjeopolitik. Institucionet globale nuk janë më në përputhje me ekuilibrin ndërkombëtar të fuqisë. Ky recesion është rezultat i ndryshimeve të shumta strukturore, duke përfshirë rritjen afatgjatë të Kinës dhe Jugut Global, si dhe rënien relative të fuqive ekonomike evropiane dhe japoneze.
Recesioni gjeopolitik u përforcua nga thellimi i tensioneve midis SHBA-së dhe Kinës mbi tregtinë, teknologjinë dhe Tajvanin; Pushtimi i Rusisë në Ukrainë; mprehja e konfliktit në Lindjen e Mesme; dhe tronditje të tilla si kriza financiare e vitit 2008 dhe pandemia COVID-19. Siç e bën të qartë Raporti i Rrezikut Global 2025, ka gjithashtu frikë se administrata e ardhshme e SHBA mund të intensifikojë recesionin gjeopolitik në vitin 2025.
Presidenti Trump hodhi së fundmi idenë e zgjerimit të sferës së ndikimit të SHBA-së duke aneksuar Panamanë, Grenlandën dhe Kanadanë, duke paraqitur një kërcënim të papritur për sundimin e ligjit dhe normat sovrane. Në përpjekje për të siguruar hegjemoninë kontinentale, SHBA mund të përshpejtojë reagimin antiamerikan dhe të shkaktojë përpjekje të ngjashme nga Kina, Rusia dhe fuqitë rajonale në lagjet e tyre.
Një tjetër nga simptomat e recesionit gjeopolitik është shpërbërja e institucioneve globale të krijuara për të mbrojtur paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Konsideroni Këshillin e Sigurimit të OKB-së, i cili ka qenë i paralizuar prej vitesh. Vendet nga Jugu Global pretendojnë se nuk përfaqëson në mënyrë adekuate interesat e tyre. Ngurrimi i pesë anëtarëve të përhershëm të Këshillit të Sigurimit për ta zgjeruar atë po gërryen aftësinë e tij për të parandaluar, menaxhuar dhe dhënë fund konfliktet globale. Ndërsa bisedat për reformën e sigurisë janë rishfaqur, kritikët kanë frikë se ajo nuk do të shkojë aq larg sa duhet.
Ndikimet e këtij mosfunksionimi janë të gjera. Së pari, ai minon mbështetjen për misionet paqeruajtëse: paqeruajtësit e dislokuar ranë nga 100,000 në vitin 2016 në 69,000 deri në vitin 2024. Ajo gjithashtu ka pasoja për gjithçka, nga parandalimi i konflikteve dhe ndërtimi i paqes deri te ndihma humanitare, zhvillimi dhe madje edhe veprimet klimatike. Këto prioritete të fundit po humbasin mbështetjen për shkak të qeverive nacionaliste dhe populiste skeptike ndaj dividentëve të bashkëpunimit global.
Ndërsa kombet bëhen më kundërshtare dhe më të izoluara, mbështetja për vendet problematike të botës do të zvogëlohet. Siç tregon Barometri Global i sapo publikuar i vitit 2025, tashmë ka shenja të mosangazhimit nga institucionet ndërkombëtare nga një grup qeverish të ekstremit të djathtë që shqetësohen për sovranitetin dhe autoritetet nga vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme që dënojnë mungesën e përfaqësimit.
Një rezultat i mbështetjes së dobët për institucione të tilla është se në vend që të kërkojnë zgjidhjen e konflikteve përmes negociatave, armëpushimeve, marrëveshjeve të paqes dhe ruajtjes së paqes, ato përfundojnë përmes fushëbetejës dhe fitoreve me kosto të lartë njerëzore. Ndërsa organizatat rajonale si G20 ose Bashkimi Afrikan duhet të luajnë një rol konstruktiv, shumë prej tyre kanë mandate të ngushta, ndikim të kufizuar dhe burime të pakta.
Zgjerimi i konflikteve të armatosura në një pjesë të botës ka të ngjarë të destabilizojë politikën e brendshme diku tjetër. Merrni parasysh refugjatët dhe njerëzit e zhvendosur brenda vendit, më shumë se tre të katërtat e të cilëve banojnë në mjedise me të ardhura më të ulëta me pak mbrojtje ligjore dhe rrjeta të kufizuara sigurie. Pjesa e vogël e refugjatëve që kërkojnë azil në vendet më të pasura shpesh nxit mbështetjen për populistët e ekstremit të djathtë. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, lodhja nga lufta është gjithashtu përkushtim degradues ndaj normave humanitare dhe ndihmës zhvillimore. Refuzimi i ndihmës mund të dëmtojë masat për të trajtuar në fillim përcaktuesit e konfliktit dhe dhunës.
Zbutja e rreziqeve të luftës varet nga një angazhim i ripërtërirë për diplomacinë parandaluese dhe parandalimin e konflikteve. Kjo përfshin veprimin diplomatik, paralajmërimin e hershëm, ndërmjetësimin, armëpushimet, armëpushimet, marrëveshjet e paqes dhe zbatimin e traktateve dhe sundimin e ligjit me shtetet dhe aktorët joshtetërorë. Një Këshill i Sigurimit i OKB-së i reformuar është kritik, por po ashtu është edhe investimi i rinovuar në institucione dhe organizata që promovojnë në mënyrë aktive arkitekturat e paqes, nga të drejtat e njeriut dhe fuqizimi i grave deri te siguria ushqimore dhe zhvillimi i qëndrueshëm.
Zbutja e rreziqeve të konfliktit të armatosur kërkon angazhim të shumë palëve. Nuk janë vetëm palët ndërluftuese shtetërore dhe joshtetërore që duhet të vijnë në tryezën e bisedimeve, por edhe shoqëritë civile dhe komuniteti i biznesit. Ka shumë shembuj të konflikteve në dukje të pazgjidhshme që u përfunduan jo vetëm me mbështetjen e ndërmjetësve të aftë dhe marrëveshjeve të paqes të hartuara mirë, por edhe me investime të fuqishme nga sektori privat në krijimin e vendeve të punës të denjë dhe një ekonomie të lulëzuar.
Për më tepër, zvogëlimi i rrezikut të konfliktit mund të përmirësohet gjithashtu duke forcuar bashkëpunimin global dhe tregtinë shumëpalëshe dhe dypalëshe midis vendeve për të nënvizuar virtytet e ndërvarësisë dhe për të zvogëluar nxitjen për të luftuar. Investimi në elasticitet është çelësi për të lulëzuar dhe mbijetuar në një botë në luftë.