Berne, 25 janar -E tronditur nga zbulimi i varreve masive në Ukrainë, ish-prokurorja e TPI-së, Carla Del Ponte, e konsideron presidentin rus Vladimir Putin përgjegjës për agresion. Një krim tashmë i provuar sipas saj. « Ai është një kriminel lufte, po, sigurisht. Unë shoh analogji me Slobodan Millosheviçin [ish-presidenti i Serbisë i gjykuar nga GJNP për dështimin në parandalimin e gjenocidit në Bosnje]. Kur Vladimir Putin i quan ukrainasit terroristë, ndërkohë që mburrej për luftën kundër terrorizmit, është saktësisht e njëjtë me atë që thoshte Millosheviqi në atë kohë.. » ka thene Carla del Ponte për Swissinfo, trasnemtonm gazeta zvicerane ne shqip Le Canton27.-ch
Ish-prokurorja e Tribunaleve Penale Ndërkombëtare për Ruandën dhe ish-Jugosllavinë, Carla Del Ponte ishte atëherë ambasadorja e Zvicrës në Paraguaj dhe Argjentinë. Në vitin 2008 ajo botoi kujtimet e saj: La Traque, lescriminels de guerre et moi, rreth përvojës së saj si prokurore. Libri ishte i diskutueshëm në atë kohë për shkak të akuzave për trafik organesh nga aktivistët shqiptarë të Kosovës ndaj të burgosurve serbë.
Swissinfo.ch: Imazhet që mund të përbëjnë dëshmi të krimeve të luftës nga ushtria ruse në Ukrainë janë publikuar në disa media. Sipas jush, a mund t’i shpëtojë Vladimir Putin një gjyqi në një gjykatë ndërkombëtare?
Carla del Ponte: Në parim, jo, sepse Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC) në Hagë ka hapur tashmë një hetim për krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit të kryera në Ukrainë nga ushtria ruse. Vladimir Putin sigurisht që mund të shpallet përgjegjës për këto krime.
Natyrisht, krimi më i rëndësishëm për të cilin mund të akuzohet është krimi i agresionit [krim i kryer nga një shtet ose persona në konflikt të armatosur kundër një shteti sovran]. Është një krim që GJNP-ja nuk mund ta gjykojë [sepse Rusia nuk e ka nënshkruar Statutin e Romës, që përcakton këtë krim]. Prandaj, komuniteti ndërkombëtar duhet të krijojë një gjykatë të veçantë. Kjo është një pikë që është ende në diskutim në nivel ndërkombëtar dhe ende nuk është arritur një marrëveshje.
Ukraina tashmë ka filluar të provojë njerëzit në tokën e saj. Nëse hetimet e GJNP-së çojnë në akuza, a do të ishte e mundur të kishte një gjyq paralel në Hagë nga GJPN-ja, e ngjashme me atë që ishte bërë për të gjykuar kriminelët e luftës të ish-Jugosllavisë për shembull?
Sigurisht, do të ishte e mundur që GJNP-ja të fillonte lëshimin e urdhërarresteve. Ukraina do të kujdeset për krimet më të vogla – kjo nuk do të thotë më pak serioze. Nga ana e saj, Gjykata Penale Ndërkombëtare do të trajtojë hetimet për krimet e kryera nga zyrtarë të lartë politikë dhe ushtarakë rusë.
A mund të themi se Vladimir Putin është një kriminel lufte?
Ai është një kriminel lufte, po, sigurisht. Unë shoh analogji me Slobodan Millosheviçin [ish-presidenti i Serbisë i gjykuar nga GJNP për dështimin në parandalimin e gjenocidit në Bosnje]. Kur Vladimir Putin i quan ukrainasit terroristë, ndërkohë që mburrej për luftën kundër terrorizmit, është saktësisht e njëjtë me atë që thoshte Millosheviqi në atë kohë [në vitet 1990].
Politikanët shmangin përdorimin e termit gjenocid për të emërtuar vrasjet e ukrainasve nga ushtria ruse. Pse kjo kufizim sipas jush?
Sepse fjala gjenocid ka një përkufizim shumë specifik dhe politikisht shumë nuk guxojnë ta përdorin atë. Është me të vërtetë shumë e veçantë në të drejtën ndërkombëtare: ju duhet të demonstroni një qëllim dhe një vullnet. Dhe është shumë komplekse për t’u hetuar. Unë nuk do të flisja as me këto terma [për luftën në Ukrainë]. Më duket e drejtë.
A mund të flasim për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit?
Ne i vëzhgojmë ato, është e qartë. Por përsëri, nuk do të thosha gjenocid. Kjo do të kërkonte shumë më tepër hetim.
Si të arrestoni një kriminel të dyshuar? A duhet të bashkëpunojë shteti rus? Se fuqia ndryshon?
Duhet të plotësohen shumë kushte. Së pari, paqe. Lufta duhet të përfundojë; drejtësia mund të ecë përpara paralelisht me një proces paqeje. Por drejtësia mund të jetë gjithashtu diçka që promovon paqen. Le të shohim se çfarë ndodhi në ish-Jugosllavi me Sllobodan Millosheviçin: ai ishte ende president derisa po zhvilloheshin bisedimet e paqes [në Rambuje në Francë]. Por ai nuk ishte aty.
Pse? Sepse ai e dinte se ishte nën hetim ndërkombëtar dhe mund të kishte një urdhër për arrestimin e tij. Ai nuk e dinte nëse kishte një të tillë, por e dinte rrezikun. Prandaj u kuptua se fakti që Sllobodan Millosheviqi ishte nën hetim i lehtësoi bisedat për një marrëveshje paqeje.
Ukrainasit kërkojnë me ngulm krijimin e një gjykate speciale për të gjykuar krimin e agresionit të kryer nga Rusia. Pse është kaq e rëndësishme për ta?
Sepse krimi i agresionit është ai që tashmë është i provuar dhe nuk kërkon asnjë provë tjetër nga ajo që kemi tashmë. Ky është një krim për të cilin është përgjegjës Vladimir Putin. Në fjalimet e tij ai pranoi se është komandanti i ushtrisë dhe se ishte ai që udhëhoqi agresionin kundër Ukrainës.
Rrjetet sociale janë veçanërisht të rëndësishme për mbledhjen e provave të këtyre krimeve dhe do të bëjnë të mundur që të përcaktohet se cila njësi ushtarake ishte përgjegjëse. Pastaj mund ta kthejmë fillin prapa për të zbuluar se cilët ishin udhëheqësit e lartë politikë dhe ushtarakë. Por hetimi i krimeve të luftës të kryera në Ukrainë lehtësohet nga bashkëpunimi i qeverisë ukrainase me sistemin e drejtësisë. Në ish-Jugosllavi nuk kemi pasur bashkëpunim nga autoritetet e vendit, gjë që e ka vështirësuar shumë mbledhjen e provave.
Çfarë ju ka tronditur më shumë deri më tani në këtë luftë?
Varret masive. Është diçka e paimagjinueshme. Varret masive nënkuptojnë se të gjitha viktimat civile janë varrosur së bashku. Dhe do të jetë e vështirë t’i nxjerrësh; do të jetë e nevojshme të kryhen ekzaminime, autopsi, analiza të ADN-së dhe të kuptohet nëse ishin civilë apo ushtarë. Shumë prej këtyre viktimave u varrosën me kartat e tyre të identitetit dhe kjo sigurisht e bën më të lehtë identifikimin e tyre. Civilët janë ata që kanë vuajtur më shumë nga kjo luftë.
Propaganda ruse përpiqet të bëjë të besohet se këto varre masive janë krijuar nga e para nga autoritetet ukrainase. Si u përgjigjeni këtyre akuzave?
Do të thosha se hetimet do ta eliminojnë shumë, shumë shpejt këtë version të fakteve. Me kryerjen e një hetimi serioz nuk do të ketë asnjë dyshim për autorët e këtyre krimeve. Mjafton të identifikosh një viktimë për ta kuptuar këtë. Identifikimi i viktimave është hapi i parë në çdo hetim.
Komisioni i Pavarur Ndërkombëtar i Kërkimit i Kombeve të Bashkuara ka gjetur prova të ekzekutimeve, përdhunimeve, torturave dhe vrasjeve – përfshirë fëmijët – në Boutcha, Mariupol, Odessa dhe rreth 30 qytete të tjera të Ukrainës. Cili organ duhet të gjykojë këto krime? ICC?
Në radhë të parë, është Prokurori i Ukrainës ai që duhet të marrë hetimin. Nga ajo që di unë, ukrainasit e kanë bërë tashmë këtë. E kuptoj që një gjykatë ukrainase ka dënuar tashmë një ushtar rus, por sigurisht ky është vetëm hapi i parë. ICC duhet të jetë në gjendje të kryejë hetime shpejt. Zgjidhja më e mirë do të ishte që të kishte një gjykatë specifike për krimet e kryera në Ukrainë; por është diçka e vështirë për t’u arritur, për shkak të së drejtës së vetos së Rusisë në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara.
Nëse duam të konstituojmë këtë gjykatë, vetoja e Kinës dhe Rusisë në Këshillin e Sigurimit do të jetë e pashmangshme. A nuk duhet të rishikojmë të gjithë sistemin e OKB-së dhe të gjejmë zgjidhje të tjera?
Po, sigurisht, por kjo, për fat të keq, nuk është e mundur për momentin. Këtu po prekim një institucion kyç, i cili ishte shumë i rëndësishëm dhe është ende, por që ka shumë pak fuqi në situatën aktuale.
Unë kam një pyetje të fundit për Zvicrën. Në vitin 2020, kundërshtari rus Alexeï Navalny kishte pohuar pas një hetimi të tij se prokurori zviceran Micheal Lauber do të kishte marrë dhurata nga rusët. Në këmbim, ai nuk do të kishte hapur hetime për pastrimin e parave nga zyrtarët rusë në bankat zvicerane. Çfarë mendoni për këto akuza?
Asnjë gjyqtar në Zvicër nuk e lejon veten të korruptohet dhe unë e di se për çfarë po flas. E njoh mjedisin, i njoh kolegët e mi, e njoh sistemin. Jo, nuk ka raste të korrupsionit të magjistratëve zviceranë.